afb. A.F.A.M. Wetzer, 1 september 2020
Schilderstraat 13
Pand (voor 1815)
Bossche Bladen
Schilderstraat 3 t/m 13
|
Deze panden, die eigendom zijn van woningbouwcorporatie SWH, zijn in ieder geval voor 1815 gebouwd op het achtererf van Hinthamerstraat 150. Ze stonden toen al ingetekend in het kadastrale minuuutplan. Oorspronkelijk waren het kleine woninkjes die ook ruimte hadden voor kleinschalige bedrijvigheid. De voorgevels die sterk beeldbepalend zijn dateren waarschijnlijk uit de 19e eeuw. Met name deze gevels, de woningscheidende tussenmuren en de kelder onder nummer 3 hebben een monumentale status gekregen. Inmiddels heeft de directeur van de SWH instemmend gereageerd op het besIuit de panden aan te wijzen. In de komende tijd zal er overleg tussen gemeente en SWH zijn om de toekomstige mogelijkheden te onderzoeken. | 103 |
Bossche Bladen 3 (2004) 103-104
Bouwhistorisch onderzoek
Schilderstraat 3-13
|
Ter voorbereiding op de renovatiewerkzaamheden zijn de zwaar verwaarloosde panden Schilderstraat 3-13 gestript van secundaire elementen als voorzetwanden e.d. In de zomermaanden van 2007 zijn de panden bouwhistorisch onderzocht. Hierbij kwamen interessante historische elementen in het zicht. De panden bestaan allen uit een oudere kern (15de/16de eeuw) waarvan de structuur nog grotendeels aanwezig zijn, met name in de dwarsmuren. Het pand Schilderstraat 5-7 staat tussen twee 15de- of 16de-eeuwse stenen muren. Schilderstraat 9 en 11 hebben een gemeenschappelijke houtskeletconstructie met gestapelde gebinten, die met name in de zijmuren (en in nummer 9 in de tussenmuur) nog aanwezig is. Waarschijnlijk waren de panden ook voorzien van een houten voorgevel. De kap bevond zich parallel aan de straat met a-symmetrische dakschilden. Het voordakschild had een hogere borstwering dan het achterdakschild, dat waarschijnlijk doorliep als aankapping tot de huidige achtergevel. In de 19de eeuw zijn de huizen allemaal verbouwd, waarbij veel hout is hergebruikt. Waarschijnlijk is nummer 11 rond het midden van de 19de eeuw verbouwd en opgehoogd. Schilderstraat 3 t/m 9 hebben vanaf de 19de eeuw een gemeenschappelijke geschiedenis. In het derde kwart van de 19de eeuw worden de –mogelijk nog houten- voorgevels vernieuwd en de panden opgehoogd. Mogelijk was nummer 9 al eerder opgehoogd. Vermoedelijk werden vanaf deze tijd nummer 5-7 en 9 gemeenschappelijk gebruikt. Nummer 3 word aan het eind van de 19de of begin van de 20ste eeuw met nog een extra verdieping opgehoogd. Schilderstraat 13 lijkt aan het eind van de 19de of begin van de 20ste eeuw tussen bestaande buurpanden gebouwd. De indeling van de kleine panden is in de afgelopen decennia meerdere keren gewijzigd, in samenhang met de jarenlange functie van de panden als werkruimte voor prostituees. Daarvoor waren in deze woninkjes ook ambachtelijke bedrijfjes gevestigd zoals werkruimte voor kleermakers en schoenlappers. Na een uitgebreide restauratie zullen de huisjes weer geschikt gemaakt worden voor bewoning. De resultaten van zowel het bouwhistorisch als het archeologisch onderzoek zijn in 2008 samengevat in de publicatie Schoon Schamel Schilderachtig.
Afbeeldingen:
|
.org.jpg)
.org.jpg)
Gemeente 's-Hertogenbosch
Gemeentelijk monument
Schilderstraat 3-13
BeschrijvingAlgemeen:De panden Schilderstraat 3 t/m 13 vormen tezamen een ensemble van ondiepe (resp. 4,5 m., 9,5 m., 9,5 m. , 8 m. en 6,5 m.) huizen aan de oostzijde van de Schilderstraat. Zij zijn gebouwd op het voormalige achtererf van het hoekpand Hinthamerstraat 150 (betreft Schilderstraat nr. 3) en vervolgens de gezamenlijke achtererven van Hinthamerstraat 150 en 152 (betreft Schilderstraat 5 t/m 13). De panden zijn als zodanig te beschouwen als een voorzetting van vaste achterhuizen van het genoemde hoekpand aan de Hinthamerstraat en hebben zadeldaken met nokrichting evenwijdig aan de Schilderstraat. Als bouwvolume staan zij weergegeven op het eerste kadastrale minuutplan van ca. 1815 en zullen in aanleg dateren uit de 18e eeuw of wellicht vroeger. De woningscheidende zijmuren en restanten van achtergevels kunnen in principe dateren uit deze bouwtijd. Onder het pand Schilderstraat 5-7 bevindt zich aan voorzijde een kleine kelder die eveneens zal dateren uit de bouwtijd. Aan de achterzijde van het pand nr. 11 bevond zich in 1907b nog een kelder, waarvan het niet bekend is of deze nog aanwezig is. De houten draagconstructies (balklagen, kapconstructies) dateren hoogstwaarschijnlijk uit de 19e en 20ste eeuw (voorzover zichtbaar: enkelvoudige balklagen) zonder bijzondere kenmerken. De indeling van de kleine panden is in de afgelopen decennia meerdere keren gewijzigd, in samenhang met de jarenlange functie van de panden als werkruimte van prostituees. Daarvoor waren in deze woninkjes ook ambachtelijke bedrijfjes gevestigd zoals werkruimte voor kleermakers en schoenlappers.De sterk straatbeeldbepalende voorgevels van de panden dateren naar alle waarschijnlijkheid uit de 19e eeuw, de periode waarin de panden ingrijpend zijn vernieuwd/verbouwd. De drie panden 3, 5/7 en 9 zijn omstreeks het laatste kwart van de 19e eeuw vernieuwd achter identieke gepleisterde voorgevels, de ramen en deuren met bovenlicht zijn voorzien van ronde bovenhoeken, geprofileerde omlijstingen met kuif, de (lijst-)gevels afgesloten door eenvoudige kroonlijsten. Het pand aan rechterzijde (nr. 3) drielaags met kap, breed 4,30 m., op de begane grond deur met aan weerszijden twee 6-ruits schuiframen (onderramen gewijzigd), op de verdieping twee zesruits schuiframen (onderramen gewijzigd), op de tweede verdieping twee vierruits vensters. Het middelste pand (nrs. 5-7), breed 4 m., heeft een schuifraam (oorspr. indeling gewijzigd) en twee deuren met bovenlicht (de rechter naar de bovenwoning), op de verdieping twee (gewijzigde) zesruits schuifvensters. Het linkerpand nr. 9, breed 4,30 m. heeft op de begane grond een deur met bovenlicht en twee gekoppelde schuifvensters (oorspr. indeling gewijzigd), op de verdieping twee zesruits schuifvensters (oorspr. indeling gewijzigd). Het pand Schilderstraat 11, breed 4 m., zal in de 19e eeuw met een attiekverdieping verhoogd zijn en bestaat uit begane grond, verdieping en (attiek)zolder. De lijstgevel is gepleisterd. De deur en venster op de begane grond zijn reeds enkele tientallen jaren dichtgemetseld. Op de verdieping twee (gewijzigde) 6-ruits schuifvensters waarboven een cordonlijst. Op zolder twee kleine raampjes. De gevel wordt afgesloten door een gootlijst. Het pand Schilderstraat 13 is zeer smal (3,60 uitwendig) en heeft een in de19 eeuw met attiek verhoogde gepleisterde lijstgevel met schijnvoegen. Boven de gekoppelde deur met bovenlicht en schuifvenster (indeling gewijzigd) een stalen puibalk. Op de verdieping een (gewijzigd) 6-ruits schuifvenster, op de attiekzolder een klein lichtvenster als nr. 11. WaardenstellingStedenbouwkundige criteriaHet bebouwingsensemble vormt een typerende reeks van kleine huizen met ambachtelijke bedrijfjes met nokrichting evenwijdig aan de (secundaire) straat, een voortzetting in het verlengde van het hoekpand, dat haaks is georiënteerd op de hoofdstraat. Deze huistypologie is kenmerkend voor ontwikkelingen in de Bossche historisch-stedenbouwkundige structuur en daarmee sterk beeldbepalend binnen het beschermd stadsgezicht. Binnen het referentiekader van de Schilderstraat is het ensemble bijzonder waardevol vanwege het feit dat de omringende bebouwing in de afgelopen decennia vrij ingrijpend is vernieuwd en het ensemble daardoor op deze plaats een relatief zeldzaam voorbeeld van de vroegere situatie en 19e eeuwse architectuur vertegenwoordigt. Binnen het stadsgezicht is het beeld dat wordt gevormd vanaf de poort aan de Hinthamerstraat tezamen met het achtergelegen ensemble zeer waardevol.Architectuurhistorische en bouwhistorische criteriaBinnen het eenvoudige karakter van de Schilderstraat vormt het ensemble een typerend voorbeeld van “eenvoudige doch harmonieuze architectuur” in een met zorg uitvoerde detaillering, vooral voor wat betreft de in pleisterwerk uitgevoerde raamomlijstingen en kuiven. In bouwhistorisch opzicht zijn de parcellering met 18e eeuwse woningscheidende muren en kelder(s?) waardevolle elementen.Cultuurhistorische criteriaBinnen het scala van gebouwtypologieën en historische functies binnen de historische binnenstad vormt het ensemble een geheel eigen, relatief zeldzaam bewaard gebleven type van woninkjes en werkruimte van ambachtslieden in de 19e en vroege 20ste eeuw, waarbij functie en status van de bebouwing uiteraard sterk gekoppeld is aan de situering aan een secundaire zijstraat. Het laatste gebruik in de afgelopen decennia t.b.v. de prostitutie valt buiten het bestek van deze rapportage, al kan worden geconstateerd dat ook deze functie in de toekomst een zekere cultuurhistorische herinneringswaarde zal kunnen worden toegekend.Samenvatting en conclusieDe reeks kleine panden dateert naar alle waarschijnlijkheid in aanleg uit de 18e eeuw (of iets vroeger), waarvan de (restanten van) de woningscheidende wanden en kelder(s?) bewaard zijn gebleven. Zij zijn alle in de 19e eeuw (twee helft - laatste kwart) vernieuwd door toevoeging van (attiek-) verdiepingen en gepleisterde voorgevels, de drie rechterpanden hebben geprofileerde raam- en deuromlijstingen met kuif, die bepalend zijn voor het 19e eeuwse uiterlijk. Voorzover kon worden geconstateerd, bevinden zich inwendig (afgezien van de kelder) geen zaken meer van cultuurhistorische of bouwhistorische waarde, aangezien deze panden regelmatig inwendig zijn ‘aangepast’ aan het jarenlange gebruik t.b.v. de prostitutie. In hoeverre deze functie een cultuurhistorische herinneringswaarde heeft, valt buiten het bestek van deze rapportage.Afgezien van de historische waarde van de bebouwingstructuur (zijmuren, kelder, bouwmassa’s) is vooral de 19e eeuwse architectuur van de voorgevels sterk straatbeeldbepalend en draagt daarmee in belangrijke mate het historisch stedenbouwkundig karakter van de Schilderstraat, die in de afgelopen decennia sterk aan identiteit heeft verloren t.g.v. nieuwbouw. Behoud van de 19e eeuwse architectuur is in dit kader van belang voor het beschermd stadsgezicht van ‘s-Hertogenbosch. Redengevende omschrijvingEnsemble van ondiepe woonhuizen (respectievelijk circa 4,5 m., 9,5 m., 9,5 m. , 8 m. en 6,5 m.), gelegen aan de oostzijde van de Schilderstraat, een secundaire zijstraat van de Hinthamerstraat. Breedte respectievelijk ca. 4,3 m. (nr. 3), 4 m. (nrs.5-7), 4,4 m. (nr. 9), 4 m. (nr. 11) en 2,6 m. (nr. 13), in aanleg vermoedelijk daterend XVIII (zijmuren, restant achtermuren, kelder?), voorgevels overwegend daterend uit XIXc en XIXd. Zadeldaken (XIXc-d), nokrichting evenwijdig aan straat (nr. 3, nrs. 5/7-9, nr. 11). Nr. 9 ook aan achterzijde met zadeldak, haaks op langskap voorzijde. Nr. 13 met smal schilddak. De panden zijn aan voorzijde voorzien van (attiek-)verdiepingen (XIXc-d). Gepleisterde voorgevels, de drie rechterpanden (nrs. 3 t/m 9) hebben geprofileerde raam- en deuromlijstingen met kuif, op zolderverdieping (nr. 3) twee vierruits schuiframen, respectievelijk twee zolderluiken (nr. 11), één zolderluik (nr. 13). Op verdiepingsniveau respectievelijk twee zesruits schuiframen (nrs. 3 t/m 11) en één (voormalig) zesruits schuifraam. Op begane grond: voormalig gekoppeld (schuif-)venster (zesruits) en deur met bovenlicht, nr. 11 voormalig zesruits schuifvenster en deur met bovenlicht, nr. 9 gekoppeld deur met bovenlicht en twee voormalige zesruits schuifvensters, nrs. 5-7 gekoppeld voormalig schuifvenster (zesruits?) en twee deuren met bovenlicht, nr. 3 twee voormalige zesruits schuifvensters aan weerszijden van een deur met bovenlicht. | 1 |
|
Straatbeeldbepalend voorbeeld van een eenvoudig, doch harmonieus 19e eeuws bebouwingsensemble met oudere kern. | 2 |
Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch (AEH)Artikelen
| 2001 |
Wim Hagemans en Lisette van der SwaluwGemeente wist van 'vergeten' bordeelBrabants Dagblad woensdag 21 februari 2001 |
|
| 2004 |
J. RomeijnGemeentemonumenten : Schilderstraat 3 t/m 13
Bossche Bladen 3 (2004) 103-104
|
|
Adresboeken
Schilderstraat 13
Schilderstraat D 108 (????)
| 1894 | A.A. van Bergen |
Schilderstraat 13 (1909)
| 1928 | Chr. van Nuland - A. Pennings |
| 1943 | wed. A. Damen-Maas - L.G. Leenders (kapper) |
Bossche Encyclopedie |